Chùa Sơn Hải được khởi dựng vào thời nhà Nguyễn tại xã La Hoàng, tổng La Hoàng, huyện Chân Lộc (nay thuộc xóm Chùa, xã Nghi Yên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An). Đây là nơi thờ tự chư Phật, Bồ-tát theo hệ phái Phật giáo Bắc tông. Do sự tàn phá của chiến tranh, một số đền miếu trong vùng bị hư hỏng, nhân dân đã rước long ngai, bài vị, tượng một số vị thần, nhân vật lịch sử về thờ hợp tự tại chùa.
Cổng tam quan chùa Sơn Hải, công trình kiến trúc nguyên gốc còn khá nguyên vẹn theo thời gian
Dù trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, song cổng tam quan theo kiến trúc gốc vẫn còn giữ khá nguyên vẹn. Nguyên liệu để làm nên cổng tam quan được xây bằng gạch thẻ, sò, mật mía… vốn là chất liệu của thời xưa và chính điều đó khiến công trình tồn tại vững chải qua thời gian.
Bên trong ngôi chùa Sơn Hải còn lưu giữ một số hiện vật, cổ vật quý hiếm như: Bộ tượng Phật, bộ tượng tứ vị Thánh nương, bộ tượng tam tòa Thánh Mẫu, hương án, mâm chè, bộ cờ tướng…nguyên mẫu. Theo khảo sát, chùa hiện có 73 hiện vật, trong đó có 33 cổ vật và 40 di vật có giá trị lịch sử.
Chùa Sơn Hải là công trình tôn giáo, địa điểm sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân trong vùng và du khách thập phương từ bao đời nay, với nhiều hoạt động phong phú, đa dạng cả về phần hội và phần lễ. Ngoài những ngày lễ chính tại chùa như: lễ Phật đản, lễ Vu lan, lễ giỗ đức Thánh Mẫu…, người dân, phật tử và du khách cũng thường đến đây để dâng hương, chiêm bái, lễ Phật.
Ngày 27-2-2020, UBND tỉnh Nghệ An đã ra quyết định số 530-QĐ/UBND xếp hạng chùa Sơn Hải là di tích lịch sử cấp tỉnh, khẳng định giá trị lịch sử văn hóa đang được bảo tồn và lưu giữ tại chùa; xác lập cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lâu dài, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ, bồi đắp tình yêu làng xã, quê hương cho các thế hệ.
Việc đón nhận bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh là niềm vinh dự, tự hào của cán bộ, nhân dân xã Nghi Yên nói riêng, huyện Nghi Lộc nói chung trong việc bảo vệ, giữ gìn những di tích, bản sắc văn hóa truyền thống của địa phương.
Đức Minh (T/h)
